Teoria Bowlby’ego
mgr Agata Bańczyk, mgr Kamila Lichosik
Style przywiązania u dzieci
Twórcą teorii przywiązania jest John Bowlby. Przywiązanie uznaje za wrodzoną potrzebę człowieka, którą można definiować jako dążenie do bliskości z konkretną osobą, tak zwaną figurą przywiązania. Na szczególny czas, podczas którego budowanie przywiązania jest wyjątkowo intensywne, przypada wiek dziecka od 6/8 miesiąca życia do 3 roku życia – w tym okresie tworzy się pierwotne przywiązanie, którego charakter oddziaływać będzie na relacje, jakie dziecko będzie budowało w okresie dorosłości.
Przywiązanie u dzieci – 3 style przywiązania
Bezpieczny styl przywiązania
Pierwszy, bezpieczny styl przywiązania opiera się na tym, iż dziecko dorasta w atmosferze bezpieczeństwa i ciepła, dzięki czemu nie towarzyszy mu nadmierne poczucie lęku. Takie warunki sprawiają, że dziecko chętnie eksploruje środowisko, w którym przebywa; sytuacja rozstania z matką nie wywołuje u niego negatywnych emocji, a jej powrót nie wiąże się silną potrzebą przylgnięcia do niej.
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania
Kolejny styl przywiązania nazywamy lękowo-ambiwalentnym. Może się on pojawić, gdy dziecko wychowuje się w poczuciu niepewności spowodowanej nieprzewidywalnymi zachowaniami matki, która raz odpowiada na jego potrzeby (bezpieczeństwa, bliskości, fizjologiczne) a innym razem nie lub robi to w opóźnionym czasie. Takie dziecko nie będzie chętne do poznawania otoczenia, będzie zamknięte na nowe doświadczenia. W przypadku rozstania z matką będzie reagowało lękiem, płaczem, natomiast przy ponownym spotkaniu najpierw będzie silnie dążyło do bliskości, aby następnie ją od siebie odepchnąć. Tendencja wskazuje, że matki dzieci lękowo-ambiwalentnych są osobami mniej dojrzałymi pod względem emocjonalnym, okazują więcej negatywnych emocji, a także częściej postrzegają różnorodne sytuacje za stresujące.
Unikowy styl przywiązania
Ostatnim, trzecim, stylem przywiązania jest styl unikowy, który pojawia się na skutek braku uwagi ze strony matki, która ignoruje swoje dziecko, nie okazuje mu czułości i zainteresowania. Dziecko unikowe eksploruje otoczenie pozostając obojętnym na to, czy jego matka jest w pobliżu czy też jej nie ma, natomiast w sytuacji jej powrotu nie zwraca ono na nią uwagi, nie dąży do nawiązania z nią kontaktu.
Jak rozwija się przywiązanie u dziecka?
To, jaki styl przywiązania wytworzy się w okresie dzieciństwa jest niezwykle ważne, ponieważ będzie on warunkował przyszłe relacje. Jak stwierdził sam Bowlby: „Raz wykształcone przywiązanie charakteryzuje istotę ludzką od kołyski aż po grób” – więź z figurą przywiązania pełni funkcję prototypu dla później budowanych więzi.
Idąc tym tropem można zaobserwować, że osoby z bezpiecznym stylem przywiązania lepiej odnajdują się w okolicznościach wymagających współdziałania z innymi, sytuacje społeczne nie budzą w nich lęku, lecz budowanie więzi oraz realizowanie zadań rozwojowych przychodzi im z większą łatwością, czemu towarzyszy postawa otwartości i gotowości. Ponadto osoby te charakteryzuje większe poczucie autonomii i większa możliwości regulowania swoich emocji, a w sytuacjach trudnych sięganie po efektywne strategie rozwiązywania konfliktów. Pozabezpieczne style przywiązania w dużym stopniu warunkują trudności w obszarze umiejętności psychospołecznych. Osoby te w relacjach przejawiają nieufność, obojętność, wycofanie bądź zależność. W przypadku stylu unikającego u podstaw reakcji osoby leżą potrzeby niezaspokojone w pierwszych okresach rozwoju. W sytuacji, którą osoba odbiera za zagrażającą lub budzącą w niej niepokój, doświadcza ona niedostępności obiektu przywiązania, co interpretuje jako odrzucenie lub brak akceptacji. Wówczas reakcją są zachowania unikowe, które mają pomóc w poradzeniu sobie z problemem, a także z redukcją złości, niepokoju oraz pragnienia bliskości. Ponadto pełnią one funkcję obronną przed emocjonalnym zranieniem. Zachowania lękowo-ambiwalentne, podobnie jak zachowania unikowe, są spowodowane nieprzewidywalnymi i niespójnymi postawami obiektu przywiązania we wczesnej fazie rozwoju.
Osoba, która doświadczyła niestabilnych zachowań ze strony opiekuna w późniejszych relacjach przejawia nadmierną zależność od figury przywiązana, czego źródłem jest jednej strony pragnienie bliskości, z drugiej poczucie niepokoju. Zależność od innych pojawia się z obawy przed odrzuceniem, dlatego zamiast dążyć do budowania własnej autonomii osoba szuka możliwości redukcji lęku przed samotnością. Relacje motywowane takimi odczuciami mają niesymetrycznych charakter, nie są dla osoby satysfakcjonujące oraz mogą kształtować w niej przekonanie o własnej bezsilności, bierności oraz braku sprawczości z jej strony. Konsekwencją wymienionych czynników może być trudność osoby w realizacji zadań rozwojowych.
Jak rozwinąć u dziecka bezpieczny styl przywiązania?
Przypatrując się przedstawionym stylom przywiązania, nie trudno dojść do wniosku, że najodpowiedniejszym z nich jest styl bezpieczny, dlatego warto zastanowić się jak go rozwinąć? Paradoksalnie, nie jest to proces wymagający wyjątkowych technik wychowawczych. Ważnym jest, aby zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa poprzez okazywanie mu ciepła i zapewnianie o swojej obecności w różnych sytuacjach. Należy także adekwatnie i elastycznie reagować na jego potrzeby, być wobec niego czułym, wrażliwym i opiekuńczym. Pozwoli to zbudować z dzieckiem silną więź emocjonalną, która będzie świadczyć o tym, że jest ono bezwarunkowo kochane i akceptowane.
W przypadku napotkania trudności, jeśli obserwują Państwo rozwijanie się któregoś z nieprawidłowych stylów przywiązania, warto jest skorzystać z fachowej pomocy, konsultując sytuację dziecka i rodziny z psychologiem oraz pozostawać w stałej współpracy z placówką (szkołą/przedszkolem), do której uczęszcza dziecko. Obopólne działania, pełne empatii i zrozumienia dla potrzeb dziecka, z uwzględnieniem jego wieku, doświadczeń i temperamentu, mogą znacznie wpłynąć na budowanie relacji przez dziecko.
